zilveren Wilhelmina muntsieraden 

'... Toen de conducteur in hun buurt kwam, opende zij de tas en betaalde met een zilveren gulden.
De conductuer hield het muntstuk tussen duime n wijsvinger en zie: 'is dat een echte?'
Nee! zei Osewoudt. U mag hem desnoods houden, maar hier is er een van papier. Het is een vergissing, begrijpt u, een vergissing!
De conducteur bleeft het muntstuk nog even vasthouden, gat het terug en accepteerde de zilverbon.
Osewoudt gaf Elly een duw.
Die had je toch bewaard om een hangertje van te maken, zei hij iets te luid.
Pech gehad, zei de conducteur.
Osewoudt gaf hem een zinken dubbeltje fooi. De conducteur liep verder.
Wat is er aan de hand met die gulden? Vroeg zij.
Hoe kom je aan dat ding? Alle zilveren guldens zijn hier al lang ingeleverd.
Ik heb hem in Engeland gekregen.
Ze hadden jou hier naartoe moeten sturen met een papier MADE IN ENGLAND op je rug geplakt. Hoeveel guldens heb je nog?
Twintig.
Denk erom, geef er nooit meer een van uit!'

... geef mij die guldens, ik zal ze voor je wisselen. Ik maak er winst op, dat zul je zien. Ik ken iemand. Zwarthandelaars zijn bang dat na de oorlog het papiergeld geen cent meer waard is. Ze betalen de driedubbele waarde voor zilveren guldens! ...

... is het gelukt?
Natuurlijk. Vijfenveertig gulden heb ik ervoor gekregen...

(uit: 'De donkere kamer van Damocles', Willem Frederik Hermans, 1958)

Het zinken stuivertje  Het zinken stuivertje, pas in gebruik genomen,   houdt voor 't bezet gebied een vreugde in:   Wat 't cijfer ‘5’ beduidt, kan iedereen wel droomen   5 leden telt ons Koninklijk gezin,   dat weer te zijner tijd van over zee zal komen,   geëscorteerd door schepen vol met graan   (U ziet in 't stuivertje dan ook de golvenstroomen   en 'n rijpe korenaar in 't zink gegriffeld staan).   De blijde oranje zon zal laaien boven boomen   en over driekleur wapprend t'allen kant,   Twee paarden vóór de koets, met blinkend gouden toomen.   Zoo rijdt de Koningin door 't Vaderland.........   Hebt Gij den diepen zin van dit symbool vernomen?   Wat - wijst U 't ongeloovig van de hand?   Uit England's zender zal bevestiging tot U komen:   Golf ‘19’ of de 41 band. (Geuzenliedboek 1940-1945)

	COIN ART WW2 NETHERLANDS SILVER MOST UNUSUAL APP 5 INCHES IN DIAMETER US $203,50 (EUR 156,60), 10-jan-07, ebay, bs733
	This is a cut out from a vintage Netherlands dollar coin made into a medallion. US $4,95 (EUR 3,81), 27-dec-06, ebay, bigchef1
	2 lepeltjes 10 cent 1941 en 25 cent 1941; 94,55 mm lang 10 cent 1941 en 25 cent 1939; 93,23 mm lang EUR 14.18, ebay, aug. 2008
	25 cent 1941, 1 gulden 1929, 124 mm lang US $15,50 ( EUR 11,51), 01-okt-08, ebay, branlee
	brooche, 2 guldens 1931 US $10,01 (EUR 7,43), 06-okt-08, ebay, csparkie
	lepel gemaakt van twee rijksdaalsers en een gulden. Rijksdaalder 1940, 160 mm lepel gemaakt van twee 1/2 guldens, jaartal onleesbaar, 102 mm twee lepeltjes, gemaakt van ieder twee dubbeltjes, 1941 en 1937, 74 mm Karel de Geus veiling
	Hartje: dubbeltje 1941, 1/2 gulden 1930. 8,23 gram, 90,38 mm gewoon, dubbeltje 1938, kwartje 1941, 6,05 gram, 94,43 mm lang Joke, 2008, euro 12
	dubbeltje 1941, kwartje 1941 8,63 gram, 10083 mm Joke, 2008, euro 6
	kopje van een kwartje, gulden 1940 13,90 gram, 118,97 mm Joke, 2008, euro 6
	lepeltje van een dubbeltje 1941 en een kwartje 1941 8,17 gram, 97,11 mm cadeau sept 2009
	Zilveren gulden 1929 in zilveren hanger Munt zit geklemd in hanger. Niet gesoldeerd! Massa munt + hanger: 12,21 gram aug. 2009, muntenbodemvondsten.nl, euro 8.50, Opgravertje
	Zilveren 10 gulden "nederland Herrijst" in zilveren hanger (002) Munt zit geklemd in hanger. Niet gesoldeerd! Massa munt + hanger: 30,30 gram aug. 2009, muntenbodemvondsten.nl, euro 6,00 Opgravertje
	1941 Holland Silver 10c 1941> coin ring> size 6 in de ring staat STER 4,95 gram 21,38 mm, 20,22 mm ebay, US $10,00 (EUR),  7,86, donm_5769
	RECENTLY INHERITED  PIN HAND MADE ?? FROM 3 NEDERLAND COINS 1917-1940 - 1937 cent 1917, stuiver 1940, cent 1937 12,31 gram, 59,11 mm lang ebay, 27 aug 2010, US $5,76 (EUR 4,53), kall722
SILVER DUTCH SQUARE 5C COIN KNIFE REST **UNUSUAL** Up for bid is an unusual antique silver Dutch square 5c coin, knife rest. This piece measures 2 1/2" in length, and has a square Dutch nickle at either end with a silver bar connecting the nickles and was used as a knife rest. The nickles are square and measure approximately 3/4" on all sides with "5c" in the center. The nickle on one end reads "19" on the left side of the 5c, and "13" on the right side of the 5c; the other nickle reads "19" on the left side of the 5c, and "29" on the right side of the 5c, we believe this designates the year of the nickles minting as 1913 and 1929. On the back side of each nickle it reads "DER NEDERLANDEN KONINGRIJK". This piece is in very good condition but does have some tarnishing on the back side of each nickle and could probably use a polishing. This is a really nice item and was found in the Dutch community of Holland, Michigan.	messenlegger gemaakt van 2 vierkante stuivers 1913 (eerste slagjaar) en 1929 (1940 is laatste slagjaar) 12,82 gram, 64 mm lang ebay, 11 aug 2010, US $9,99 (EUR 7,85), bighorsecreek
	HERE IS A BRACELET, MADE WITH 1944 10-CENT PIECE COINS. THERE ARE 11 COINS IN ALL. PORTRAIT OF QUEEN WILHEMINA IS ON ALTERNATING SIDES, WITH THE OBVERSE SIDE AN OLIVE BRANCH WREATH. COIN SAYS P PROOF MARK. STAMPED STERLING CLASP. 16,84 gram ebay, 14 nov 2010, $13.45 (euro 9), sallyj327
	Vintage Netherlands 5cent Coin Bracelet - Various years 1850-1869 .640 Silver with sterling silver clasp - length 7 3/4" All coins are original Would fit an average wrist. 9,82 gram ebay, Nov 14, 2010, US $27,00 (EUR 20,53), mit666hoot
	Rijksdaalder WWII Dutch 2 1/2 Guilder Holland 1944 Silver Coin cut. "Holland 1944, England, Belgium, France. 15,38 gram, 37,81 mm ebay, 25 mei 2011, US $29,00 (EUR 20,34), darkcoiner
	2½ Gulden, Wilhelmina Vrede 1945, leuk stuk http://www.npv.nl, lot 499, nov. 2011, euro 110 excl 22%
	Whilhelmine met helm, oranjetakjes en Nederlandse vlag/ landkaart van Nederland boven opkomende zon Karel de Geus, lot 429, april 2012, euro 600, excl.20% http://www.kareldegeus.nl
	Karel de Geus, lot 447, april 2012, euro 110, excl.20% http://www.kareldegeus.nl
	Karel de Geus, lot 449, april 2012, euro 110, excl.20% http://www.kareldegeus.nl
	Nederland: Zilveren Muntsierraad 1 Gulden 1940 Vermaakt tot Broche Zilver, met originele vergulding 6,45 gram, 27,89 mm, 27,91 mm ebay, 28 jul 2013, EUR 6,50, schulman1880
	Nederland: Zilveren Muntsierraad - Uitgezaagde 25 cent 1941 met hangoogje 2,99 gram, 18,94 mm, ebay, 28 jul 2013, EUR 6,50, schulman1880
	Nederland: Zilveren Muntsierraad 1 Gulden 1940 Gevat in sierrand 10,33 gram, 34,44 mm ebay, 28 jul 2013, EUR 16,75, schulman1880
	Een Gulden 1938 met uitgezaagd hoofd, een naar binnen toe aflopende rand en een fraai gemonteerd oogje - veel werk geweest 7,16 gram, 27,98 mm, 36,26 mm MPO, 20 mei 2015, euro 13, Kavel 7218
	Rijksdaalder 1939, als hanger vermaakt met uitgezaagd blad 'maple leaf'. Op voorzijde inscriptie 'To Ann from Gene' rondom gedecoreerd blad. 16,75 gram, 37,83 mm MPO, 10 oktober 2010, euro 25, Kavel 4516
	Kavel 873 2½ Gulden 1940, "Wilhelmina in London", uitgezaagd, bijzonder fraai geheel Inzet € 100 NMV lot 873, mei 2017

SIGARETTENDOVER GEMAAKT VAN 6 1/4 CENT, 2e Wereldoorloog. Gesoldeerde cent, stuiver en de helft van een ½ cent als symbool van verzet tegen Rijkscommissaris Seyss-Inquart. 7,54 gram, stuiver 1929, cent 1938, halve cent Karel de Geus, lot 2024, april 2015, euro 102,25

Verzet tegen nazi uit Oostenrijk Uiting van 'klein verzet'. Zes-en-een-kwart is één van de spotnamen voor de nazi Dr. Arthur Seyss-Inquart (spreek uit: Seis Inkwart). Seyss is afkomstig uit Oostenrijk. Hij is rijkscommissaris van het bezette Nederland. Veel mensen hebben een hekel aan Seyss-Inquart. Zijn vreemde naam gebruiken ze om hem belachelijk te maken. Bijvoorbeeld: ze maken een apparaatje van zes-en-een-kwart cent. Het is bedoeld om sigaretten mee uit te drukken. Na de oorlog wordt hij in Neurenberg berecht en opgehangen. bron In de laatste dagen van de oorlog was Seyss-Inquart persoonlijk betrokken bij onderhandelingen met de geallieerden over voedseldroppings in de grote steden van West-Nederland. Tijdens een ontmoeting in Achterveld op 30 april 1945 weigerde Seyss-Inquart zich over te geven, terwijl hij wist dat de oorlog verloren was. Deze weigering leidde tot irritatie bij de Amerikaanse generaal Walter Bedell Smith, die Seyss-Inquart de woorden toevoegde: "Jij wordt hoe dan ook doodgeschoten", waarop Seyss-Inquart antwoordde "Dat laat me koud." Hierop sprak Bedell Smith de woorden: "Dat zal het zeker doen!"wikipedia

Aankondiging van de inname van de brug bij Nijmegen (met als openingstune 'in naam van Oranje doe open die poort')
Koningin Wilhelmina tijdens de eerste uitzending van radio Oranje

Foto's van NSB'er tonen Joods leed Niet langer bruikbaar als bewijs in een strafzaak, maar wel als historisch document (https://stadsarchief.amsterdam.nl/archieven/archiefbank/inventaris/30602.nl.html)
	verwijderen van Joodse straatnaam borden. De Amsterdamse straten werden in de oorlog 'geariseerd'; op de foto's van Bart de Kok is te zien hoe de afgerukte bordjes van onder meer De Mozes en Aäronstraat en het Jonas Daniel Meijerplein opgestapeld in een karretje liggen.
	Aangrijpend zijn de beelden van het Amsterdamse Amstelstation, waar Joden al vroeg in de oorlog op transport werden gezet. Het was nog voor de grote deporaties op gang kwamen, de Joden droegen nog geen ster. Deze mensen waren gekomen na een oproep voor arbeidsdienst, zegt Grabowksy. Je ziet de mensen vrolijk kijken naar de fotograaf, totaal onwetend van wat hun te wachten staat. Op een bord dat iemand vasthoudt, staat de bestemming: Molengoot, een werkkamp bij de Duitse grens.
	anjer verkoper op de verjaardag van prins Bernard

Coins from the Hackney Hoard and the find jar. © The Museum of London

LONDON.- On 18 April 2011 the Coroner for Inner North London resumed an inquest in relation to a hoard of American gold dollars found in Hackney in 2007. The hoard consists of 80 coins which were minted in the United States between 1854 and 1913. They are all $20 denominations of the type known as ‘Double-Eagle’ and the find is totally unprecedented in the United Kingdom. The hoard was discovered in the back garden of a property in Hackney and reported to the Portable Antiquities Scheme but in a unique twist to the story a likely descendent of the original owner of the coins has been found. The coins are thought to have been buried in 1940 when Mr Martin Sulzbacher and his family were resident in the Hackney property. A German Jew who had fled persecution in Nazi Germany, Mr Sulzbacher was interned as an ‘enemy alien refugee’ first in Seaton, Devon. He was then sent to Canada on the ill-fated “Arandora Star” but the ship was torpedoed on the way. Rescued after many hours in the water, he was then sent to Australia on the “Dunera”. At the end of 1941 he was sent to the Isle of Man and eventually released. His wife and four children were sent to the Women’s Internment Camp in the Isle of Man. The remaining members of the Sulzbacher family continued to live in the Hackney house. The gold coins had originally been kept in a safe in the City of London but after 1940 Mr Sulzbacher’s brother took the precaution of transferring the coins from the city safe and burying them in the back garden. At the time the threat of invasion was at its height and the family feared the Germans would break open safe deposits as they had done in Amsterdam should the invasion be successful. His brother told a family friend what he had done and the friend had asked him to let him know the exact spot in the garden where the coins had been buried. He replied that since there were five family members who knew the spot there was no necessity to reveal the location of the coins. Unfortunately, on the 24th September 1940, the house received a direct hit in the Blitz and all the five members of the family were killed. On his release Mr Sulzbacher went to the safe in the city and to his horror found that the safe was empty. The family friend then told him what had happened and so he arranged for the garden to be searched but without success, he was unable to locate the coins. However, the current case represents a second discovery of Martin Sulzbacher’s savings. In 1952 as work commenced on a new building on the site of Mr Sulzbacher’s house, a hoard of 82 $20 American gold coins dating to 1890 was discovered in a glass jar on the same site. The hoard was awarded to Mr Sulzbacher by the coroner at the time. If the Coroner decides that Mr Sulzbacher has a superior claim to the current coin hoard they will not qualify as Treasure according to the terms of the Treasure Act 1996, on the grounds that in order for objects to be classed as such, their owner or his or her heirs or successors must be unknown. Mr Martin Sulzbacher passed away in 1981 but the coroner’s office, the British Museum and the Museum of London have worked together to track down his son, Mr Max Sulzbacher who lives abroad, as do his siblings. Mr Sulzbacher said ‘I am surprised but delighted by the recent discovery, which has come to light almost 70 years after the coins were buried. I am very grateful to the finders for reporting the coins to the Portable Antiquities Scheme and the Museum of London, and to the member of the public who alerted the coroner to the 1950s discovery’. Max Sulzbacher has generously agreed that the hoard can remain on public display at the British Museum (Room 41) for a further week, giving visitors a further opportunity to see the coins. He hopes to donate one coin to the local Hackney Museum and though not obliged to do so, he has agreed to give an ex-gratia payment to the finders in recognition of their contribution to the discovery. It is anticipated that the remainder of the coins will be sold. This represents the first time since the Treasure Act came into force in 1997 that an original owner or direct descendent has lain successful claim to an item that would otherwise have been ‘Treasure’ and the property of the Crown. Dr Roger Bland, head of the department of Portable Antiquities and Treasure at the British Museum, said ‘The case of the Hackney gold coins is one of the most unique and compelling stories that we have been involved with. There is an incredibly human element to this story that is absent from many archaeological finds and we are pleased to see the coins reunited with their original owners after so many years. The finders are to be congratulated for acting responsibly and helping to add further vital information to the corpus of material about the Second World War, Jewish immigration, and the history of Hackney borough.’ Archaeologists from the British Museum and University College London have investigated the site to ensure that no further deposits remained.

Etty Hillesum, 11 juli 1942

De joden hier vertellen elkaar aardige dingen: dat ze in Duitsland worden ingemetseld of met gifgassen uitgeroeid. Het is niet zo verstandig elkaar dergelijke verhaaltjes te vertellen en bovendien; áls dit alles gebeurt, in de een of andere vorm, welnu, dan is het toch niet op ónze verantwoording? Etty is in 1943 in Auswitz vermoord.

Menno ter Braak, 1937

De wijze kater 
Aan de heeren van het nieuw opgerichte ‘Comité van Waakzaamheid’ tegen het Nationaal-socialisme.
Gij likt uw fulpen huid zoo wijs tevreden,
als dikke poezen zit gij in de zon
en droomt van schotels melk en teederheden.

Men strijkt u gaarne langs de hooge ruggen,
gij rekt u, streelt en gaapt - gij zijt zoo wijs
en voelt u lekker in dit paradijs:
de tragen moeten prooi zijn van de vluggen.

Maar nauw'lijks hoort gij òns, of - God beware,
het oog loenscht groen met rechte dunne spleet
- gij bláást omdat gij u verraden weet
- wij weten hoe de duiven naar u staren!

Gij laat uw staarten als met stekels zwellen,
haalt al uw nagels uit het week foedraal
en sist ons aan - fèl anti allemaal,
want ons bedriegt gij niet met uwe zachte vellen.

Gij - op 't fluweel als heele potentaten -
zijt al door Moskou voor de jacht gehuurd;
weet dit: het heeft den langsten tijd geduurd,
dan komen wij - wij durven jullie haten !

George Kettmann jr

Uit Volk en Vaderland overgenomen bij wijze van motto.

Het staat mij nog altijd levendig voor de geest, hoe ik enkele jaren geleden van een bekend gewezen diplomaat in een toevallig gesprek op een toevallige vraag: ‘Is u van mening, dat het nationaal-socialisme in Nederland een werkelijk gevaar is?’ het volgende antwoord kreeg: ‘Welneen, mijnheer, het nationaal-socialisme, dat is een troepje raté's!’ Ik herinner mij, dat deze definitie grote indruk op mij maakte, niet zozeer vanwege de gedeeltelijke juistheid van die opmerking, als wel vanwege de elegant-nonchalante toon, waarop zij werd uitgesproken, als gold het een bagatel, waarmee een heer van onmiskenbare beschaving en goede manieren zich eigenlijk niet wilde occuperen.

Een troepje raté's: à la bonne heure, maar hoe sterk is dat troepje? Is het soms niet een troep, is het niet een legermacht, is het niet de ‘opstand der horden’? Is de raté, de ‘mislukkeling’ die zijn mislukking niet kan slikken, niet een symbool van een geestesgesteldheid, die ook buiten de eigenlijke mislukkingen overal is verbreid en zeker niet nonchalant kan worden afgedaan? Het is deze fatale nonchalance der z.g. intellectuelen, waartoe men deze diplomaat ook gerust mag rekenen, het is dit zalige vertrouwen, dat men zelf niet tot die ‘horde’ behoort en dat deze ‘crisis-verschijnselen’ bij het intreden van een betere economische conjunctuur wel voorbij zullen gaan, waaraan wij het mede te danken hebben, dat het troepje raté's bij een deel van diezelfde intellectuelen nauwelijks op ernstige tegenstand stuit; zo vielen in 1933 de Duitse intellectuelen om, zo zouden ook de Nederlandse intellectuelen (en alles, wat men daar gewoonlijk bij pleegt te rekenen, omdat het begrip niet scherp kan worden omlijnd) kunnen omvallen, wanneer het troepje raté's zich meester wist te maken van de macht, dank zij het algemeen kiesrecht of dank zij een staatsgreep; beide middelen, die, hoe weinig zij de kieskeurige intellectuelen ook mogen toelachen, bij uitstek geschikt zijn om raté's tot tyrannen te verheffen.

In één opzicht echter kan ik deze diplomaat gelijk geven: het nationaal-socialisme is inderdaad een beweging van raté's; d.w.z. het is een beweging, waarvan de inspiratie voortkomt uit de rancune, of, als men wil, het ressentiment; twee termen, die ongeveer hetzelfde gebied bestrijken, wier betekenis voor de cultuur echter zelden in volle omvang wordt gewaardeerd. Maar is deze rancune de specialiteit van het nationaal-socialisme? Is de raté, in de ruimste zin van het woord, per se aangewezen óp het nationaal-socialisme? Waar komt de rancune, die zich thans uitgiet in het troebele bassin van de heer Mussert, vandaan? Dergelijke vragen kan men onmogelijk beantwoorden, als men, in navolging van de geciteerde diplomaat, de raté's als een troepje en, ergo, de rancune, waaraan zij hun bestaansrecht ontlenen, beschouwt als een uitzonderingstoestand. De werkelijke verhoudingen zijn ietwat anders: de rancune behoort tot de meest essentiële verschijnselen van onze cultuur, zij is er onverbrekelijk aan verbonden; zij is alomtegenwoordig, en het was een ‘perspectivische vergissing’ van de negentiende eeuw, dat zij slechts aan de ‘algemene ontwikkeling’ aandacht schonk en de minstens even belangrijke ontwikkeling van het ressentiment, die daarmee gepaard ging, nauwelijks de moeite waard vond. Want naarmate het bezit van cultuur meer als een recht wordt gevoeld, wordt de afstand, die er bestaat tussen dat recht op alles en het bezit van weinig in de practijk, meer beseft als een onrecht; een onrecht, waarvan men echter de wortels niet vermag op te sporen, omdat men evenmin weet, waar dat beroemde recht op cultuur vandaan komt; de raté, de mens van het ressentiment, weet alleen, dat hij het meerdere bezit van de ander niet verdragen kan, dat het hem hels maakt een ander bevoorrecht te zien; hij wrokt, omdat hij in de wrok althans de lust beleeft der permanente ontevredenheid; hij koestert de wraakgedachte zoals de artist het ‘l'art pour l'art’, en het is typerend voor zijn wraakzucht, dat de ontlading daarvan hem meestal geen verlichting brengt. Integendeel: de raté, die bij ongeluk zijn wrok kwijtraakt, wordt een mens zonder lotsbestemming, een raté in het quadraat, die voor zijn wrok andere doelstellingen gaat zoeken, tenzij hij, zoals Hitler, door de verwerkelijking van zijn ressentimentsidealen wordt genarcotiseerd en in een toestand van verdoving vervalt.

Men kan dus de rancune niet als een uitzonderingstoestand beschouwen in een cultuur, die, als de onze, de tendens vertoont om aan alle mensen gelijke rechten te verlenen. Het is de gelijkheid als ideaal, die, gegeven de biologische en sociologische onbestaanbaarheid van gelijke mensen, de rancune promoveert tot een macht van de eerste rang in de samenleving; want wie niet gelijk is aan de ander en toch gelijk aan die ander wenst te zijn, wordt in deze samenleving niet onder verwijzing naar standen of kasten op zijn nummer gezet, maar hem wordt een premie toegekend! Zijn streven naar gelijkheid wordt theoretisch rechtvaardig geacht, ook door degenen, die er geen ogenblik aan zullen denken practisch voor de verwezenlijking van een gelijkheid, die in hun nadeel zou zijn, iets te doen! Ziedaar de grote paradox ener democratische maatschappij, waarin de rancune niet alleen aanwezig is, maar ook wordt aangemoedigd als mensenrecht!

Wie dus over raté's en rancune wil handelen, zal zich eerst rekenschap hebben te geven van de alomtegenwoordigheid van het gelijkheidsideaal, en dientengevolge de alomtegenwoordigheid der rancune. Men kan zich gemakkelijk genoeg maatschappijvormen voorstellen, waarin de rancune zich beperkt tot officieuze uitingen, omdat zij door de aanwezigheid van een kastenstelsel of een sterk standenbesef onmiddellijk wordt beknot in haar effect; men kan zich een samenleving voorstellen, waarin de ongelijkheid heilig, taboe is, en de gelijkheid dus een vergrijp tegen de ‘ware’ orde. Maar in de wereld der democratie bestaat geen kastenstelsel, en van de middeleeuws-christelijke standenindeling zijn nog slechts resten over, die dagelijks meer worden aangevreten door het ressentiment, en met name door het ressentiment ‘pur’, zoals zich dat in het nationaal-socialisme manifesteert; een verkiezingsnummer van het ressentimentsorgaan Volk en Vaderland beeldt het gezin van een landarbeider en dat van de graaf De Marchant et d'Ansembourg naast elkaar af met het onderschrift: ‘één ideaal verenigt boerenarbeider en graaf’. Dat éne ideaal heet in de taal dezer mensen gewoonlijk ‘volk’, maar de ‘kameraden’, die elkaar op een fotopagina om de hals vallen, worden in werkelijkheid slechts verenigd door het ressentiment, dat zich omzet in holle romantiek. De rancune kent geen standsverschil... zolang n.l. een rancuneuze arbeider en een rancuneuze graaf nog niet zijn, waar zij willen zijn, en gemeenschappelijk optrekken tegen ‘Moskou’! Dat wil dus allerminst zeggen, dat de graaf ernst zou maken met de ‘volksgemeenschap’ door zijn stand er aan te geven en landarbeider te worden of de landarbeider tot zijn graafschap omhoog te trekken; de gelijkheid door de ‘volksgemeenschap’ is een leuze van het ressentiment, dat in theorie voor geen enkele ongelijkheid meer halt maakt, maar daarom des te meer dient om de bestaande ongelijkheden in de practijk te verbloemen. De romantische theorie echter is de specialiteit der rancune. Nieuwe kasten en standen scheppen in de zin van: nieuwe ongelijkheid scheppen, die taboe is, kan het nationaal-socialisme immers in het geheel niet; zelfs zijn hoogste symbool van hiërarchische ordening, de leider, is een ‘kameraad’, die men in de pauze van de hagepreek gerust de hand mag drukken, als men door zijn lijfwacht heen kan dringen. Het nationaal-socialisme gaat er prat op de ‘ware democratie’ te zijn; zulk een paradox spreekt boekdelen.

In dit opzicht doet het nationaal-socialisme dus niets anders dan wat liberalisme, socialisme, democratie ook deden, maar zonder begeleidende ongelijkheidsphrasen: het richt zich tegen de ongelijkheid, het proclameert de ‘hogere gelijkheid’, waarvan het zich overigens geen andere dan belachelijke voorstellingen kan maken. Dit ligt in de aard der zaak; want de gelijkheid is, nog evenzeer als in de tijd van het ‘liberté, égalité, fraternité’, een manco aan positieve ongelijkheid en verder niets; een fictie dus, die een ‘veraardsing’ is van de christelijke ‘gelijkheid der zielen voor God’ en die als zodanig ook niet buiten onze christelijke afstamming om kan worden gedacht. Ik verschil in dit opzicht van mening met Max Scheler, die het Christendom niet voor de gelijkheid en het ressentiment verantwoordelijk wil stellen, en ik heb dat meningsverschil geformuleerd in mijn boek Van Oude en Nieuwe Christenen, dat ongeveer gelijktijdig met deze brochure het licht ziet; het is hier echter niet de plaats daarop verder in te gaan, aangezien wij hier slechts te maken hebben met de gelijkheid en het ressentiment in hun ‘moderne’ vormen. Daarover heeft Scheler uitstekende dingen gezegd, en het is vooral ook van belang, dat hij ze voor 1919 zo formuleerde, eer er nog van fascisme of nationaal-socialisme sprake was. Scheler diagnosticeerde de rancune op grond van veel minder ‘pure’ vormen, dan die wij voor ogen hebben; zijn beschouwingen over de ressentimentsmens zijn gebaseerd op de democratie en het socialisme... en desalniettemin lijken zij óns bij uitstek van toepassing op het nationaal-socialisme! Waarom? Omdat de tegenstelling tussen democratie en nationaal-socialisme, of tussen socialisme en nationaal-socialisme, slechts een zeer voorlopige tegenstelling is, die hoogstens aangeeft, dat er verschil is tussen de wijze, waarop het ressentiment zich aandient. Dat verschil is overigens van enorm belang, maar het bewijst geenszins, dat democratie en socialisme gespeend zouden zijn van ressentiment! Men denke slechts aan Rousseau, de vader der democratie, het type van de rancunemens, en aan Karl Marx, die een volmaakt sluitende dialectiek nodig had om een wereldbeschouwing, die niet had kunnen ontstaan zonder rancune jegens de bourgeoisie, te realiseren in de sfeer der wetenschappelijke onverbiddelijkheid. Men zegt het zeker niet te sterk, als men de rancune cultuurscheppend noemt; zij moet cultuurscheppend zijn in een wereld, die geen cultuur kan scheppen door een onaantastbare ongelijkheid; zij was dat in de vorige eeuw en ook nog in deze, toen zij zich met de begrippen ‘vrijheid’, ‘gelijkheid’ en ‘broederschap’, later met de ‘dialectische ontwikkeling’ verbond; zij kan dat ook nu nog zijn, wanneer wij de moed hebben als rancune te erkennen wat uit rancune voortkomt en schoon schip te maken met de gemakzuchtige vooroordelen der ouderwetse intellectuelen, die het steeds maar in de diepte willen zoeken, of met de betweterigheid der dogmatische marxisten, die aan de dialectiek geloven met de wetenschappelijke zelfverzekerdheid en ootmoedigheid van de over het ‘heil’ beschikkende sectariër.

Men versta dit niet verkeerd. Juist door vast te stellen, dat liberalisme, socialisme en democratie enerzijds, en nationaal-socialisme anderzijds door de gemeenschappelijke factor van het ressentiment worden verbonden, stel ik vast, dat de democratie superieur is aan de fascistische en nationaal-socialistische stromingen, die uit haar voortkomen. Hoezeer superieur blijkt reeds voldoende uit de coquetterie der dictatoren (Mussolini, Hitler, Stalin) met de ‘ware’ democratie, die zij zeggen te verdedigen; zelfs déze mensen, die men verder verwijderd dan wie ook zou wanen van de democratische idee, moeten haar als hoogste en laatste instantie erkennen. Zij kunnen zich niet meer veroorloven ronduit condottiere's of tyrannen of absolute despoten te zijn; hun slecht geweten is de democratie. Daarom: laat die democratie ons goed geweten zijn! laten wij haar niet vereenzelvigen met parlementarisme of andere ondergeschikte functies, maar laten wij geestdriftig democraten zijn, juist door de democratie als stelsel geen critiek te sparen! Want buiten de democratie bestaat in Europa alleen nog de reactie, de met ressentiment geladen hunkering naar het verleden; in de democratie daarentegen heeft het ressentiment minstens de vrijheid om zichzelf te diagnosticeren en daardoor te styleren; een van de onschatbare voordelen der democratie is haar gebrek aan misleidende decors en romantisch bengaals vuur, de quasi-atmosfeer van het nationaal-socialisme.

Ik weet zeer wel, dat ik door deze argumentatie tot geheel andere resultaten moet komen dan sommige intellectuelen, die de democratie op een andere manier liefhebben dan ik. Voor hen is, grosso modo, de tegenstelling tussen democratie en nationaal-socialisme altijd óf een ethische tegenstelling óf een tegenstelling tussen ‘waarheid’ en ‘onwaarheid’; daarom geven zij zich veel (bijna té veel) moeite, om de z.g. ‘leerstellingen’ van het nationaal-socialisme op de keper te bezien en er met enige goede wil zelfs wel verdiensten in te ontdekken, al worden die verdiensten volgens hen door de averechtse interpretatie der nationaal-socialistische theoretici weer ongedaan gemaakt. Wanneer er in het geheel niets goeds was in het nationaal-socialisme, aldus ongeveer de redenering der ‘ethici’, dan zou er geen verleidende kracht van uitgaan, zou het niet in staat zijn hier en elders gewetens te vertroebelen. Dat is de ethische interpretatie, die mij onhoudbaar lijkt; het gaat hier niet om goed of kwaad, maar om de psychologie van die ‘verleidende kracht’, waarbij men slechts kan uitgaan van de psychologie der reclame en de vatbaarheid van de gemiddelde twintigste-eeuwer vóór die reclame. ‘Wij willen trachten het objectief te doen’, schrijft een ander criticus, zich rekenschap gevend van Rosenbergs Mythus des 20. Jahrhunderts, ‘erkennende het waarheidsdeel dat er niet zonder bekwaamheid hartstochtelijk in is neergeschreven, afwijzende wat er onwaar in is en brutaal, noodlottig en lasterlijk’; dat is de objectiviteit, die een illusoire schifting wil toepassen op een boek, waarvan men alleen maar kan zeggen, dat de feiten uit de encyclopaedie zijn gestolen en volgens het zwart-wit-schema der absolute rancune (haat jegens de Joden en het kerkelijk Christendom) met onmiskenbare handigheid tot een geheel verenigd! Deze bestrijders van het nationaal-socialisme zijn nog zo naïef een kleine dosis ‘goedheid’ of ‘waarheid’ te veronderstellen bij een soort mensen, wier reclamewaarde juist steekt in de omstandigheid, dat zij zich van die ethische goedheidslechtheid en die wetenschappelijke waarheid-onwaarheid niets meer aantrekken!

Men kan een dergelijke naïveteit alleen verklaren uit het feit, dat zulke waarnemers vergeten vooraf zichzelf waar te nemen, en daarom geen oog hebben voor de alomtegenwoordigheid van het ressentiment, óók in de goedheid, óók in de waarheid; anders zouden zij tot de erkenning moeten komen, dat de fundamentele tegenstelling tussen (globaal gesproken) democratie en nationaal-socialisme niet in de sfeer van het ethische of objectief-geldige moet worden gezocht (want men kan zich best brave nationaal-socialisten en objectieve nationaal-socialisten voorstellen). Scheler kon zijn analyse van het ressentiment, die óns soms een profetie lijkt van de nationaal-socialistische epidemie, doorvoeren op grond van wat hij wist van democratie en socialisme; reeds dit is een bewijs voor de stelling, die ik meermalen verdedigd heb en hier nogmaals verdedig, dat het nationaal-socialisme niet het tegendeel, maar de vervulling van democratie en socialisme, niet de ontkrachting, maar de perversie van democratie en socialisme is; van de doctrinaire democratie en het doctrinaire socialisme, wel te verstaan, die men volstrekt niet kan vereenzelvigen met de democratische ‘gewordenheid’, waarin wij leven en waarboven wij geen hogere instantie kennen. Wie dus het nationaal-socialisme wil bestrijden, moet in de democratie en het socialisme dezelfde phraseologie bestrijden, die hij ook, en bij uitstek, in het nationaal-socialisme bestrijdt; want het nationaal-socialisme is de volledige emancipatie van het ressentiment, dat in democratie en socialisme aan bepaalde spelregels was gebonden, die het tot op zekere hoogte wisten te ‘styleren’. Zodra men echter het nationaal-socialisme zal trachten te ‘styleren’, zal blijken, dat het, behalve ressentiment en de daaraan verbonden revolverpolitiek, niets is; het zal òf terugvallen in extreem nationalisme òf zijn aanhangers verliezen aan een extreem socialisme subs. communisme.

Een voorbeeld moge dienen om de afkomst van het nationaal-socialistisch ressentiment uit het democratische te illustreren. Scheler schreef het volgende over de critiek, zoals die door de mens van het ressentiment wordt uitgeoefend:

‘Deze soort critiek, die men de “critiek van het ressentiment” zou kunnen noemen, houdt in, dat een verbetering der toestanden, die ondraaglijk worden geoordeeld, nooit voldoening geeft (dat is het effect van de constructieve critiek), maar integendeel ontevredenheid uitlokt, voorzover zij ingaat tegen de stijgende vreugde, die men beleeft in het alles verafschuwen en alles puur en simpel verwerpen. Men kan zeggen van een zeker aantal van onze huidige politieke partijen, dat niets hen zo woedend maakt als het schouwspel, dat een andere partij een deel van hun programma verwerkelijkt, en dat men hun heerlijk pleizier, de “oppositie uit principe”, bederft, door enkele van hun leden uit te nodigen constructief mee te werken aan de politieke actie. De “critiek van het ressentiment” wordt gekenmerkt door het feit, dat zij niet ernstig “wil” wat zij beweert te willen; zij critiseert niet om het kwaad te verdelgen, maar bedient zich van het kwaad als voorwendsel tot scheldwoorden.’

Let wel, dit schreef Scheler niet over de N.S.D.A.P. of de N.S.B., de ressentimentspartijen par excellence; maar het zijn niettemin juist deze partijen, voor wie Schelers woorden met griezelige preciesheid opgaan, het zijn juist deze partijen, die in vervulling doen gaan, wat Scheler reeds ontdekte in de democratie, die op zijn minst nog de constructieve arbeid deelde met de critiek als het ‘l'art pour l'art’ van de rancune. Men moet er zich dus eigenlijk over verbazen, dat fascisme en nationaal-socialisme niet al eerder zijn opgekomen, om te bewijzen, dat men tot dusverre met de democratie nog slechts een voorlopig spelletje heeft gespeeld, dat de werkelijke strijd om de democratie pas begint, nu het ressentiment zich geëmancipeerd heeft en de ressentimentsmens zich van de overgeleverde tradities (zoals daar zijn de zuiverheid van de wetenschap en de vrijheid van het individu) niets meer wenst aan te trekken. De werkelijke strijd om de democratische minima begint pas, nu de democratie als maximum zich openhartig onthult als nationaal-socialisme, en het ‘recht voor allen’ blijkt te bestaan in het recht voor allen om onbeperkt allen te haten, te verafschuwen en in een concentratiekamp te sluiten, die de gelijkheid van de gummiknuppel niet als het hoogste ideaal en de ‘leider’ slechts als het opperste symbool van de ressentimentshysterie beschouwen.

De ‘oppositie uit principe’; het haten om het haten (om de lust, die het ressentiment degene verschaft, die het niet weet te styleren); het met luid gebrul willen wat men in het geheel niet wil, omdat de vervulling de haatmogelijkheden maar weer zou beperken; het onmiddellijk overslaan van het ene gekanker op het andere, wanneer er bij ongeluk toch iets in vervulling gaat, om vooral bij het ressentimentspubliek geen terrein te verliezen; de grootscheepse ‘ressentimentsregie’, die echter op kritieke momenten de grootste stommiteiten begaat, omdat zij, zijnde een uitvloeisel van het ressentiment ‘pur’, zelfs geen psychologisch inzicht heeft in de krachten, die de rancune tegenwerken (de zatheid, de tevredenheid, het fatsoen etc.)... dat alles vertoont ten onzent de N.S.B., onze nationale afdeling van de grote Europese ressentiments-internationale, wier pogingen om strikt nationaal te schijnen steeds weer jammerlijk stranden op de volslagen onmacht van de mens der pure rancune om iets anders te zijn dan quasi. Hij is quasi-heroïsch, hij is quasi-volks, hij is quasi-fatsoenlijk, hij is quasi-germaans... maar achter al die quasi's loeit het ressentiment, achter al die quasi-positiviteit kankert de ‘oppositie uit principe’. Wanneer de gulden devalueert, wordt de gedevalueerde gulden in vier en twintig uur het object van de ressentimentspropaganda, omdat de gave gulden geen propaganda-object meer kan zijn; het object der economie, de gulden zelf, speelt daarbij in het geheel geen rol, dat houde men wel in het oog. De gulden is hier geen schijf, geen ruilmiddel, geen wisselgeld, geen economisch teken, maar alleen een woord, dat men naar willekeur kan gebruiken voor bepaalde rancuneuze manoeuvres. Zo bestaat ook voor Alfred Rosenberg geen wetenschappelijk probleem, in de eerwaardige zin, die de gebaarde geleerden der vorige eeuw aan een wetenschappelijk probleem gaven; de feiten der geschiedenis zijn voor hem bij voorbaat alleen materiaal ter ordening in de ressentimentshiërarchie, die slechts twee kampen kent: de gehate en de hatende partij, de partij, die men met recht mag en moet haten, tegenover de partij, die met recht die universele haat heeft te beoefenen. Al het andere is quasi, en wie hier met de welwillende bijziendheid van de ouderwetse criticus naar korreltjes ‘waarheid’ gaat speuren, komt bij voorbaat bedrogen uit.

Een criticus, in wie zich het ressentiment nog niet geëmancipeerd heeft tot de zuiverheid, die het in het nationaal-socialisme heeft bereikt, meent echter zijn stand op te houden, door nog gecompliceerdheid van doelstelling te verwachten, waar niets anders de doorslag geeft dan het ressentiment ‘pur’. Hij kan zich geen logica indenken, die door de rancune als opperste instantie wordt bepaald; hij zoekt in de rassenleer der nationaal-socialisten nog naar een wetenschappelijk fundament, in plaats van zijn onderzoek te richten op het enige fundament, dat die rassenleer heeft te stutten: de Jodenhaat. Men doet altijd nog, alsof die Jodenhaat zo half en half langs half-wetenschappelijke weg als wetenschappelijke argumentatie was ‘ontdekt’, hoewel in de stijl van Mein Kampf en Der Mythus des 20. Jahrhunderts geen enkel ander persoonlijk argument doorklinkt dan het door de geëmancipeerde rancune gedicteerde. Of wil men misschien een voorbeeld van recenter datum, en van nog voornamer familie? De Oostenrijkse ‘cultuurphilosoof’ Karl Anton Prinz Rohan schrijft in een dezer dagen verschenen boek Schicksalsstunde Europas: ‘Wenn in geistreichen Diskussionen die Behauptung gewagt wird, dass es schon deshalb keine Judenfrage gebe, weil der Rassebegriff wissenschaftlicht nicht feststehe, dann hat wohl der Nationalsozialismus recht, wenn er auf die einfache Tatsache des Blutinstinktes des Volkes hinweist. Mag der Rassebegriff wissenschaftlich auch nicht zu klären sein, so spricht das nicht gegen die Existenz von Rasse, sonder gegen die Fähigkeit der Wissenschaft.’ Men kan in alles met deze prins meegaan, wanneer men het diep en mystiek klinkende woord ‘Blutsinstinkt’ vervangt door het minder poëtische, maar ietwat oprechter woord ‘ressentiment’ (ook een zeer ‘einfache Tatsache’!) en zijn bezwaar tegen de wetenschap afleidt uit zijn onlesbaar verlangen om dat ressentiment tot iedere prijs gelijk te geven. De biologische argumenten zijn immers ook hier weer quasi; men kan nu eenmaal niet zonder phrase, als men nationaal-socialist is, want de mens der rancune lééft in phrasen, die hem tegenover zichzelf en anderen een houding geven; of hij aan die phrasen gelooft of niet, is een tweede; hoofdzaak is, dat de phrase steeds ‘heldendom’, ‘bloed’, ‘fatsoen’, ‘gemeenschapszin’ zegt, waar de rancune haar gang wil gaan. Zo is de z.g. rassenleer de phraseologische voorgevel voor het op de eeuwige zondebok, de Jood, geprojecteerde ressentiment; de haat is primair, de Jodenhaat is secundair, de ‘wetenschappelijke’ argumentatie is tertiair. Zonder de haat kan men het nationaal-socialisme dan ook niet denken; de Jodenhaat kan men, wanneer de gelegenheid dat zo eens wil, vervangen door de haat jegens het ‘verniggerte’ Frankrijk of de ‘huisknechtenpers’, aangezien de Joden slechts één van de vele voorwendsels zijn om het ressentiment een reëel object te verschaffen; en de ‘wetenschappelijke’ argumentatie kan men desnoods volkomen wegdenken, zonder dat er iets aan de probleemstelling dezer ressentimentstheoretici verandert.

De ontwikkeling van het Nederlandse filiaal van het nationaal-socialisme documenteert het verloop van zulk een ideologisch proces bij de mens van het ‘pure’ ressentiment al bijzonder duidelijk. De Jodenhaat was hier te lande aanvankelijk slechts een zeer secundair (en officieel zelfs verloochend) onderdeel van het algemene ressentimentsprogramma; maar naarmate de ‘beweging’ meer losraakt van het hollands fatsoen, zich meer ‘bewust wordt’ van haar ressentimentsphrasen, begint de Jodenhaat, die een van de gemakkelijkste en dankbaarste soorten van haat is, meer en meer op de voorgrond te komen; het bloed kruipt waar het niet gaan kan, een ressentimentsbeweging zonder projectie op de gemakkelijkste en dankbaarste objecten ware een contradictio in terminis. Via het lumineuze idee van de ‘leider’, om de Joden in vijf soorten te verdelen (een verdeling, zo eminent ‘wetenschappelijk’, dat de Olympus ervan gedaverd moet hebben), dringt de Jodenhaat in alle kanalen der ressentiments-terminologie van Volk en Vaderland en nevenriolen door; en wanneer, na de blunders in de devaluatietijd begaan, ‘de zaken’ slecht lopen, wordt de Jodenhaat een nauwelijks meer gecamoufleerde nieuwe ‘bliksemafleider’. Op het ogenblik, dat ik dit schrijf, is de verhouding van het Nederlandse nationaal-socialisme ten opzichte van de Joden al niet veel anders meer dan die van het Duitse dito; alleen... een behoorlijke rassenleer met behoorlijke ‘wetenschappelijke’ argumenten moet nog worden uitgevonden, en als men tijd van leven heeft, zal dat ook wel gebeuren in het teken van de wolfsangel....

Het nationaal-socialisme heeft dus wel degelijk zijn logica, en zelfs zijn objectiviteit; het zijn de logica en de objectiviteit van het geëmancipeerde, ‘pure’ ressentiment. Die logica manifesteert zich dan ook niet op de ouderwetse wijze in de discussie, maar in het bevel en de propaganda; die objectiviteit moet men niet zoeken in de gefundeerde argumentatie en de verantwoordelijkheid voor de feiten, maar in de leugen en de simplistische constructie van het wereldgebeuren, zo nodig dwars tegen algemeen erkende feiten in. Bevel, propaganda, leugen en constructie nu vindt men ook in de democratische samenleving, maar altijd in de schaduw van critiek, gedachtenwisseling, waarheid en ‘tegen-onderzoek’. De logica van het nationaal-socialisme echter kan zulk een relativering niet dulden, omdat die het simplistische wereldschema, dat de mens van het ‘pure’ ressentiment nodig heeft om zich te kunnen handhaven en uitbreiden, in gevaar zou brengen; maar toch kan men hier van logica en objectiviteit spreken, omdat de ressentimentsmens, die tevens de halfbeschaafde mens is, zijn leugens niet als leugens en zijn constructies niet als constructies vermag te ontmaskeren. De psychologie van de nationaal-socialistische leugen is veel interessanter dan men uit de geschriften van sommige ethische en waarheidlievende intellectuelen zou kunnen opmaken, want het liegen vervangt hier compleet het schipperen tussen theoretische ‘waarheid’ en practische noodleugen, dat de gemiddelde democratische mensen kenmerkt. Een beroep op de waarheid kan in een democratische samenleving in bepaalde gevallen een zeker succes hebben; in een nationaal-socialistische dictatuurstaat vindt zulk een beroep zelfs geen echo meer, omdat het ‘pure’ ressentiment door een gelijkgeschakelde pers en een tot staatsslavernij gedwongen wetenschap zijn logica en objectiviteit tot ‘maat van alle dingen’ heeft gemaakt. De strijd tegen het nationaal-socialisme is dan ook hopeloos, wanneer men niet leert inzien, dat de strijd in de eerste plaats moet gaan tegen de idealisering van het ressentiment... niet alleen onder nationaal-socialisten, maar ook onder democraten en socialisten. Een dergelijke strijd zal een geheel nieuwe tactiek eisen; men zal b.v. moeten beginnen met minder geringschattend te spreken over het ‘troepje raté's’, want de omvang van de reservoirs der latente rancune kan men nooit overschatten.

Ook het simplisme van de nationaal-socialistische ‘leer’ komt niet uit de lucht vallen; simplistische conclusies zitten iedereen in het bloed, die behoefte heeft zich te rechtvaardigen. Men denke slechts aan de beproefde christelijke antithese tussen Christus en Antichrist, die de middeleeuwen heeft beheerst; men denke voorts aan de marxistische klassentegenstelling, die door Marx zeker niet simplistisch is bedoeld, maar het onder en door zijn epigonen zeker geworden is; men denke aan de van professor tot student voortgepredikte tegenstelling tussen ‘intellectuele élite’ en ‘massa’; men denke tenslotte (ervaring van de allerlaatste tijd) aan het simplistisch schema van de beweging ‘Eenheid door Democratie’, die twee zo verschillend georiënteerde stromingen als het communisme en het nationaal-socialisme over één kam scheert, alleen omdat zulks de burger een weinig nadenken bespaart en omdat de tyrannie van Stalin in haar effect precies lijkt op die van Hitler. Het simplisme ‘Mussert of Moskou’ onderscheidt zich van andere simplismen dan ook niet principieel, maar alleen gradueel; precies zoals het geëmancipeerde, ‘pure’ ressentiment zich gradueel onderscheidt van het ressentiment, dat de stylering door culturele spelregels toelaat. Maar met dat al is dit graduele juist voor ons en juist door zijn consequenties voor de practijk van enorm belang. Het simplisme wordt n.l. onder het nationaal-socialisme ‘maat van alle dingen’; de nationaal-socialistische dictatuur duldt geen critiek meer en maakt dus het leven ondraaglijk aan een ieder, die het criterium der vrijheid voor alles zoekt in een streven naar vrijheid voor telkens nieuwe complicaties, telkens nieuwe ontdekkingen; de nationaal-socialistische vrijheid bestaat alleen in absolute vrijheid voor het door de staat gedicteerde simplisme van het absolute ressentiment. Daarom ook mag men aannemen, dat het nationaal-socialisme, als de leer der ‘pure’ rancune, het allermeest te vrezen zal hebben van de langzame ontnuchtering, die een simplistische wereldbeschouwing op den duur zelfs bij de onnozelste individuen achterlaat, wanneer zij aan den lijve gaan voelen, dat het wegjagen van Joden, het geloof aan de Protocollen van de Wijzen van Zion, en het gehuil over het ‘wereldbolsjewisme’ de ressentimentsdorst evenmin bevredigen als welk andere middel ook; en men kan zich slechts bij benadering voorstellen, wat de wraak zal zijn van het ressentiment, dat zich keert tegen de wonderprofeten en regenmakers van het ressentiment, de ‘leiders’, wanneer de wonderen en de regen uitblijven....

Het nationaal-socialisme als rancuneleer onthult zich nog op andere manieren als de leer van het ‘pure’ ressentiment. Men komt dikwijls de voorstelling tegen, als zou het ressentiment een gevolg zijn van sociale misstanden en met name van armoede; vooral in socialistische kringen is het eigenlijk gewoonte, om de armoede te idealiseren tegenover de rijkdom en een bijzondere zin voor gerechtigheid te veronderstellen bij de arbeidersklasse, sedert Marx het lot der mensheid min of meer identiek heeft verklaard met de afschaffing der klassentegenstellingen door het proletariaat. Men meent dan uit het bestaan van misstanden en armoede het ressentiment te kunnen verklaren, en er het ressentiment zelfs door te kunnen idealiseren. Het nationaal-socialisme bewijst duidelijk het tegendeel. Het is immers geen godsdienst van de ‘verworpenen der aarde’, het is evenmin een sociologie van wetenschappelijk geanalyseerde klassentegenstellingen; het wil een ‘volksgemeenschap’, d.w.z. het wil, dat de rijken de rijken, de middenstanders de middenstanders en de armen de armen blijven... maar alles tot op zekere hoogte, gelimiteerd door fooien van de ‘Winterhilfe’. Het nationaal-socialisme verraadt door zijn gebrek aan positieve programpunten en zijn overvloed van beloften voor jan en alleman, dat het de eerste ‘leer’ in het democratisch Europa is, die uit het ressentiment van allen tegen allen is geboren; van de armen tegen de rijken, van de rijken tegen de armen; van de middenstanders, vooral, tegen beide, tegen de verfoeide ‘grootkapitalisten’, zowel als de minstens evenzeer verfoeide ‘slaven van Moskou’. Daarom is het (potentieel) ook voor allen geschikt, die genoeg beschaving hebben om geen analphabeten te zijn (men moet minstens een ‘vliegend blaadje’ kunnen lezen en van de Germanen of Piet Hein hebben vernomen), die beschaving als vanzelfsprekend bezit (als recht dus) opgediend hebben gekregen, en verder alle neiging missen om ontevreden te zijn met het allergemakkelijkste simplisme; en van dezulken zijn er meer dan alleen maar een ‘troepje’. Hun opkomst is met aandoenlijke naïveteit voorbereid door alle zegeningen der democratie, zoals daar zijn algemene leerplicht en Volksuniversiteiten en Openbare Leeszalen, en wanneer het ressentiment van allen tegen allen zich op een gegeven ogenblik tègen deze instituten richt, dan kan men alleen maar zeggen, dat ondank 's werelds loon is. Het is niet de domheid ‘pur’, die het nationaal-socialisme in de hand werkt, en het is ook niet in de eerste plaats de armoede, al kunnen die het terrein effenen; het is de halfbeschaving, die de onontbeerlijke voorwaarde is voor het nationaal-socialistisch ressentiment en die rijk, arm en middenstander met een mystieke band samenhoudt, en het is het product dezer halfbeschaving, de phrase (synthese van pathos, leugen en simplisme), die het sjibboleth is van de ressentiments-internationale.

Bestrijding van het nationaal-socialisme is dus geenszins identiek met het bestrijden van misstanden; want het ressentiment zal, zolang het niet in de wortel is aangetast, zich desnoods misstanden scheppen om zich een rechtvaardigend voorwendsel te kunnen verschaffen. Al is het dwaasheid om de invloed van misstanden en crisis op de ontwikkeling van het nationaal-socialisme te ontkennen, het is zeker dwazer in misstanden en crisis zijn oorsprong te zoeken. En even kortzichtig is het, deze stroming te zien als een beweging speciaal van de ‘kleinburger’, de door het grootkapitaal en de georganiseerde arbeiders bedreigde winkelier en rentenier. De ‘kleinburger’ is hoogstens voorlopig het voornaamste symbool van het nationaal-socialisme, omdat hij het meest toegankelijk was voor de emancipatie van het ressentiment, nadat hij zijn godsdienst had verloren of althans het rotsvaste vertrouwen van weleer óp die godsdienst was kwijtgeraakt en er geen nieuwe ideologie voor in de plaats had gekregen. Wij staan echter nog slechts aan het begin van een ontwikkeling van de halfbeschaving, waarvan het ressentiment zich bedient, en het is zeer de vraag, of de ‘kleinburger’ niet meer en meer het gemiddelde zal worden van een wereld, die haar standenbegrip heeft opgegeven. Daarom is een tijdelijke nederlaag van het nationaal-socialisme geen reden om het gevaar bezworen te achten; want het gevaar is in laatste instantie niet het nationaal-socialisme als ‘leer’, maar het ressentiment ‘pur’, dat van zijn afkomst niet meer weet en aan de phrase gelooft als de zuivere waarheid van de zuivere leugen. Zo gelooft de mens der rancune aan een ‘leider’, die nooit bewezen heeft een leider te zijn, maar ‘(z)onder wien Nederland geen toekomst meer heeft’; hij draagt zijn verantwoordelijkheid over op een voormalige ingenieur, die zijn terminologie, zijn hemd en zijn gezicht modelleerde naar buitenlandse voorbeelden, hoewel hij als de kikker uit de fabel opzwelt van zuiver nationale trots. Wat te denken van deze paradox? Wordt die schijnbare tegenstelling niet overzichtelijker, wanneer men begrijpt, dat wat werkelijk zwelt het ressentiment is, dat in buitenlands en nationaal geen contradictie meer bespeurt, zodra het er om gaat, zijn logica en zijn objectiviteit door te zetten? De heer Mussert is een mysterie alleen voor degenen, die, evenals hijzelf, bij voorbaat geneigd zijn om in woorden en rompstanden de essentie van de mens te zien; want woorden en rompstanden, de caricatuur van werkelijk begrip en werkelijke waardigheid, zijn de geliefkoosde middelen van de mens der rancune, die begrip moet voorwenden en waardigheid voor de spiegel moet instuderen. Het geëmancipeerde ressentiment heeft alle vroegere houdingen verloren, zelfs de democratische; daarom acteert het de aristocratische, het ‘Gottesgnadentum’ met kameraadschappelijkheid; ook al een paradox, die in het licht van het ressentiment geen geheimen meer heeft....

De heer Mussert aan de top der Nederlandse hiërarchie, en tevens ‘servus servorum Populi’... laten wij een woord van Nietzsche in de mond nemen om dat schouwspel recht te laten wedervaren: ‘Ich hoffe, man kann über diese Emporschräubung einer kleinen Spezies zum absoluten Wertmass der Dinge noch lachen?’... Maar het is waar: het ressentiment is verstoken van humor, er is niets, dat humorlozer maakt dan het ressentiment. Juist daarom is het in dit tijdsgewricht noodzakelijk om ook de betrekkelijkheid van humor en satyre te overwegen, want ‘le ridicule tue’ gaat niet meer op, waar het ressentiment zich als absolute waarde aandient onder de ronkendste leuzen en de krankzinnigste theorieën, die, als lachen hier nog dodelijk kon zijn, ware lachorkanen met ontelbare slachtoffers zouden moeten ontketenen. Dat ‘le ridicule tue’ ten opzichte van het nationaal-socialisme zijn toe- [p. 592]

passelijkheid volkomen verliest, is een bewijs van de macht van het ressentiment over de zielen, waarover men niet gering moet denken. De wrok, die de kans krijgt zich eindelijk uit te vieren, neemt een belachelijk figuur, dat immers onder ressentimentskameraden niet als belachelijk wordt gezien, met liefde op de koop toe.

De strijd tegen het nationaal-socialisme wordt waarlijk niet alleen door de intellectuelen gestreden; hun invloed is in de wereld der half beschaving, waarvan zij tenslotte zelf ook min of meer het product zijn, veel minder groot dan men gewoonlijk nog aanneemt. Daarom is hèt monsterlijke zelfoverschatting, van de intellectuelen (ik bedoel nu niet een of andere dubieuze ‘élite’, maar de ‘geestelijke vaklieden’ in de allerruimste zin des woords) meer te verwachten dan men volgens de laagste taxatie verwachten màg. Bovendien is een deel dezer intellectuelen geïnfecteerd met een bepaalde soort quasiphilosophische welwillendheid jegens de z.g. positieve elementen onder de nationaal-socialisten. Wij hebben in Nederland zelfs al enige openlijke ressentiments-philosophen, die in verbluffend korte tijd geleerd hebben over te schakelen van humanisme op Blubo; zij schrijven doodgemoedereerd over ‘Nietzsche, Spengler en Hitler’, alsof men niet verplicht was voor dat ‘en’ zijn mond te spoelen, alsof men de eerste philosoof van het ressentiment zonder meer gelijk kon schakelen met een personage, dat een willoos werktuig is van het ressentiment. Deze heren hebben - men zou haast vermoeden op commando - geleerd te zwijgen over concentratiekampen, Jodenvervolgingen en Rijksdagbrand; des te ijveriger colporteren zij hun verbalistische kinderpraat over oude en nieuwe mythen, over de volksgemeenschap en andere theoretische camouflage-artikelen van het ressentiment. Maar gevaarlijker dan deze afstammelingen van de philosophische diepte zijn de welwillenden, die de ‘bijzaken’ verafschuwen, maar steeds op zoek zijn naar de ‘achtergrond’, het ‘wezen’, hun platonische ‘hoofdzaak’. Juist voor hen is het advies om het in de diepte te zoeken niet alleen overbodig, maar ook bepaald misleidend; immers zij willen niets liever dan ‘diep’ zijn en zij vergeten daarbij de oppervlakte. Ten onrechte; want het nationaal-socialisme is in zijn phraseologie ontzaglijk diep, veel dieper dan het humanisme; het nationaal-socialisme is ontzaglijk ‘geestelijk’, het wil, zoals men in ieder pamflet van het bureau Mussert & Co. kan lezen, een ‘revolutie van de geest’ en zelfs helemaal ‘zonder bloed’ (geciteerd uit het blaadje Alarm van 7 April 1937). Echter: pas aan de oppervakte leert men het nationaal-socialisme kennen als de leer der ‘pure’ rancune; het zijn de formules van de haat, de stembuigingen van de nijd, de schelheid van de laster, waarop men de welwillenden steeds weer attent moet maken! Want trekt men deze ‘bijzaken’ van de ‘hoofdzaak’ af, dan blijft er niets over dan de wrok van allen tegen allen, die in uiterste consequentie is de oorlog van allen tegen allen; de rest is romantische fictie van het ressentiment, dat immers zonder romantiek niet leven kan; iedere vorm van romantiek heeft een inslag van ressentiment, maar deze romantiek is de romantiek ‘pure’, omdat zij voortkomt uit het ressentiment ‘pur’. Niet in de broeierigheid van zijn romantische diepte, maar aan de verraderlijke, onbeheerste oppervlakte zal men dus het nationaal-socialisme in zijn ‘wezen’ leren kennen; want de oppervlakte is het, die verraadt, dat deze aristocraten geperverteerde democraten zijn, dat deze volksidealisten het ‘volk’ gebruiken voor hun speciale doeleinden, dat deze ‘leiders’ en door Onze Lieve Heer persoonlijk afgestempelde ‘Ariërs’ willen wat zij in het geheel niet willen, volgens de definitie van Scheler; want wat zij hartstochtelijk willen is: de ongelimiteerde uitleving van hun ressentiment met alle middelen en onder alle leuzen, die voor dat doel dienstig kunnen zijn.

Deze herleiding van het nationaal-socialisme tot niets dan rancune is geen nieuw simplisme naast de oude (de verbijzonderingen, de hulp van wapenfabrikanten, die meestal overigens ook meer ressentiment hebben dan men denkt, en zelfs mogelijke positieve ‘Seitensprünge’ loochen ik niet), maar louter en alleen een verwijzing van de rijk met klatergoud gedecoreerde voorgrond naar de zorgvuldig verzwegen achtergrond, die minder blinkend is, en ook minder overladen met motieven. Wanneer men van de intellectuelen iets mag verwachten, dan is het dit: dat zij zich geen ogenblik door de façade en de uitnodigende turkse trom laten imponeren, dat zij ieder ogenblik paraat zijn om vervalsingen te ontmaskeren en bulderende phrasen in ‘gewone’ woorden te herhalen. Daarvoor is nodig, dat de macht van het ressentiment over onze gehele cultuur wordt erkend; want de bestrijding van de phrase door de contra-phrase, die in de strijd om de macht tussen democratie en nationaal-socialisme onontbeerlijk is, verplicht de intellectuelen geenszins tot critiekloos meelopen, maar veeleer tot critisch opportunisme; dit critisch opportunisme is het teken van hun ‘trouw aan de democratie’. Hun eigenlijke probleem: hoe het ressentiment te erkennen en beheersen, komt later aan de orde, maar niet, voor het ressentiment ‘pur’ is onttroond en aan de ‘leiders’ en hun hemden de grote rechtvaardigheid der historie is voltrokken.

1937